Mezopotamya, Fırat ve Dicle nehirlerinin arasındaki bölge olarak tarif edilmiş mesos “orta” potamos “ırmak” kelimelerinden türetilmiştir. Bu yazımızda M.Ö dönem hakkında kronolojik kısa bilgiler vereceğiz.

M.Ö 4000-2900 UR, URUK, LAĞAŞ şehirleri- Avcılık ve toplayıcılıktan tarım ve hayvancılığa geçiş, köylerin daha fazla ekonomik ve siyasal dinamiklerden beslenen şehir devletlerine geçişi de ilgili döneme denk gelmektedir.  Bağımsız kent devletleri dinsel ve mitolojik bir çerçeve ile kurulmuşlardır. “Yaratılış” ve “Tufan” gibi mitolojik anlatılar da ilgili dönemde şekillenmiştir. İlgili hikayelere sonraki yazılarda detaylı değineceğiz.

Sümerlerin yükselişi ve oluşturdukları çivi yazısıyla (M.Ö 3200) tarihin akışı değişecektir. Günümüze kadar gelen çivi yazısı kil tabletlerle dönemin siyasi, ekonomik, sosyal olaylarının bir kısmına ulaşılmıştır. Uygarlık tarihinin yazıyla başladığını söylersek hata etmiş olmayız. Aşağıdaki tabloda çivi yazısının ihtiyaçlar çerçevesinde revize olduğunu görmekteyiz. Günümüzde de diller aynı evrimi geçirmektedir.

M.Ö 2900-2330 hanedanların kuruluşu – Şehir devletlerine diğer bölgelerden kurulan baskı nedeniyle askeri bir teşkilat kurulmuş ve askeri yapının gücünün artmasıyla ilk hanedanlar şekillenmiştir. Sümer, Babil, Assur ve Akkad hanedanları tarih sahnesinde güçlü olarak görülmeye başlanmıştır.

M.Ö 2330-2112  Büyük Sargon tarafından kurulan Akkad hanedanı da ilgili döneme denk gelmiştir. Akkadlar ilgili süreçte resmi devlet işleri ve dini ayinlerde Sümerceyi kullanmışlardır. Kish yakınlarında Akkade şehrini başkent yapmışlardır. Yazılı belgelerde tarihleme sistemine geçişle birlikte daha net tarihi bilgilere ulaşılmıştır.

M.Ö 2112-1750 UR hanedanlığı, Eski Asur ve 1894 den itibaren Eski Babil dönemleri

M.Ö 1750-1600 Hammurabi (1792-1750) Babil hanedanının yükselişini görmekteyiz. M.Ö 1780 bulunmuş en eski kanunlardan olup eski Mezopotamya’dan günümüze en iyi korunarak gelebilmiş eserdir. Kanunlar 282 adet yasa içerir. Hammurabi kanunlarından daha eski kanunlar; Ur-Nammu kanunları Sümer döneminde yazılmış 2100-2050 , Lipit-İştar ve Eşnunna kanunlarını sayabiliriz. Günümüze en çok etkisi olan ise Hammurabi kanunlarıdır. Masumiyet karinesi , kanıt sunma ve evlilik ile ilgili kısımlar modern hukukun önemli bir parçasıdır.

M.Ö 1600-1100 Kassitlerin bölgeyi işgali ve 1300 yılından itibaren Assur şehir devletinin yükselişi başlayacaktır.

M.Ö 1100-609 Arami ve Samilerin bölgeye giriş hareketleri ve Asur ile Babil arasındaki güç mücadelesi devam etmiştir. Asurlar savaşçı bir topluluk olmaları dışında imparatorluk hüviyetini kazanmış ilk topluluktur. Seferlerinde terör politikası üzerinden hareket etmişlerdir. İlgili politika nedeniyle bir çok halk hemen teslim olmuştur. Seferlerde yağma politikası ilerleyen dönemlerde haraç toplama ve valilerin gözetimindeki eyalet sistemine dönerek denetim kısmını da güçlendirmişlerdir.

M.Ö 609-539 Babil, Asur’a tekrardan hakim olur. Bu hakimiyet kısa süreli olmuştur. Babil merkezli iç örgütlenme ve haraç sisteminin başarısız bir şekilde devamı imparatorluk hüviyetinden uzakta kalması yeni halkların güçlenmesine neden olmuştur.

M.Ö 539 -330 Babil, Ahemeni tarafından yenilgiye uğrar ve Pers egemenliği başlar. Ahameniş İmparatorluğu adıyla yükselen , Asur imparatorluğunun eksik yanlarını da inceleyerek daha da büyümüştür. Eyaletlerdeki kültürel yapıya daha fazla etki etmişlerdir. Aramicenin resmi dil olarak kullanılması etki ve nüfuz alanını arttırmıştır.

M.Ö 330 -130 İskender, Persleri yenilgiye uğratır. İskender’in rüyası dünyanın tek kişi tarafından yönetilme fikri kısa sürmüştür. İskender’in generallerinden olan Seleukos, Selevkos hanedanı kurarak bölgeye hüküm sürmeye devam etmiştir.

KAYNAKÇA

Mezopotamya Mitolojisi Jean Bottero, Samuel Noah Kramer

Eski Mezopotomya Tarihi Kemalettin Köroğlu

Asurlular Josette Elayi

The Old Assyrian List Of Year Eponyms From Karum Kanish and Its Chronological Implications Klaas R. Veenhof

Kültepe Tabletlerine Göre Eski Çağ Anadolu’sunda Diplomasi ve Uluslararası Antlaşmalar Efe Sıvış, Tolga Bilener

Sümer ve Sümerler Harriet Crawford

Sümerler Mezopotamya’nın Sıradışı Topluluğu Helmut Uhlig